Pendent aquel estagi de lenga e cultura, posquèrem descubrir un parlar novèl. Un parlar que pensàvem conéisser çaquelà, que l’aviam ja ausit dins la còla. Pasmens, es un autre virant de la lenga que trapèrem. A l’ausida de la lenga del Cristian Omelhièr, e de sas explicas, dintrèrem pauc a cha pauc dins aquela analisi lingüistica. Plan segur, foguèt pas aisit de tot compréner, mas nos faguèrem a las diferéncias e las remarquèrem quasi sul pic. En comparar de longa las diferentas variantas, capitèrem de fargar un pichòt resumit de çò mai important per compréner l’Auvernhat. Nos calguèt faire qualques passes cap a la lenga. Lo plaser de descubrir una partida de l’Istòria, d’escotar mantun raconte e d’aver d’explicas fonologicas nos faguèt dintrar lèu
dedins.

Vos presentam aquò…

Aquí podèm veire una palatalizacion del [k] lengadocian en [ts]. Aquò es quicòm de
sistematic en auvernhat. Ne podèm agachar d’unes exemples :

[Ts a b r ɔ] / [tʃ a b r] = cabra = “Chabro” “Tsabro”

[b i r a ts e] = vilatge = “biratse”

[tʃ i] = chin / gos / can = “tchin”

[ts a] = chat/gat/cat = “ tsa ”


Las ègas, los chavals e los rossins

Las ègas èran pels païsans. Per las armadas, los soldats : los chavals.
Los rossins èran los chavals que galopavan lèu. Los òmes que partissián luènh ne crompavan. Costavan car. A la debuta del viatge, lo rossin se portava plan, èra bèl, plan noirit. A flor e a mesura de la virada, aprèp tant d’esfòrces, magrissiá per finir trace. Un còp arribat, l’òme deviá vendre lo chaval per aver un pauc de moneda. Mas lo rossin aviá perdut de sa valor…

Remarcam tanben una vocalizacion a d’unes moments de [al] lengadocian cap a [aw] en auvernhat, mas es pas sistematic, de còps que i a remarcam un amudiment total de la finala :

[‘ts a n t aw] / [ts a n t a] = Cantal

[‘ts a p ɛ] =capèl

Latin e Roman

Los soldats èran sovent d’estrangièrs que venián pas de Roma. Aprenguèron lo latin coma podián : una lenga de carrièras qu’èra pas lo latin academic. Parlavan lo roman, la lenga del canton.


Podèm remarcar tanben un rotacisme que passa la – l – lengadociana en – r – auvernhata dins lo cas de Sant-Flor.
Arriba tanben que la – l – finala lengadociana faga – r – en auvernhat.

[s u r i r] = solelh

[p a’ r a’ d e] = paladé

[ ts a n t a r] = Cantal.

Pèira de fisica – Pèira magica

Lo tèrme fisic ven de sciéncia fisica. I a longtemps, i aviá de pèiras de veren. Èran de pèiras preïstoricas, de frejals. Pels vièlhs, èran consideradas coma fisicas, es a dire magicas. Ne caliá aver una dins sa pòcha en cas qu’una sèrp nhaquèsse. Avián mantuna utilitat, la podiam escampar pel sòl per saupre ont seriá lo fuòc de l’ostal e puèi bastir a l’entorn.
Malurosament, tot lo mond n’aviá pas…

Dins aquel exemple, podèm remarcar un cambiament de son, la – e – lengadociana ven – i – en auvernhat. Trapam de mots coma aqueles que càmbian de son :

[p ɔ] = pan

[m ɔ] = man

Un son dubèrt coma la – e – se va aflaquir en – i – qu’es puslèu un son barrat.


Ostaus dau mond e estables de las bèstias – Dedins e Fòra

Los ostals èran l’endreit del mond puèi i aviá los estables qu’èran l’endreit de las bèstias. La riquesa dels òmes se vesiá dins las dimensions de las fenèstras, la longor de l’estable. Totas las fèstas de la familha se fasián a l’ostal : las bonas e las traças. Un trace es qualqu’un que se pòrta mal. Los mòrts èran jaguts sus la taula de la cosina. Endefòra es la partida fòra la proprietat, que nautres disèm la selva o los bòsques.

La preséncia d’una – z – a l’escrich e a l’oral en auvernhat ven d’un fenomèn de l’occitan medieval, se ditz lo cas subjècte. L’auvernhat a conservat aquel cas subjècte :

« z-aviái dit »

« z-ai res racebut »

Fe e Poder : Dieu me comanda mas pas lo curat !

I a una tradicion fòrta de la Glèisa catolica d’èsser poderosa en Occitania. La capitala governamentala d’Auvèrnha Nauta èra Orlhac e la capitala espirituala èra Sant Flor que i aviá l’avesque. I agèt fòrça batèstas entre lo poder dels nòbles e lo de l’avesque. Lo mond voliá pas de la fe catolica. Avián una fe mas escotavan pas lo curat del vilatge.

Podèm tanben apondre que l’auvernhat fa pas de confusion entre la – v – e la – b -, podèm veire un exemple :

Una vaca :[v a ts a] (la – a – finala se ditz [a] en auvernhat).

[b a k ɔ] lengadocian


Auvèrnha e matematicas

Gerbert d’Orlhac venguèt lo papa Silvestre II. La legenda ditz qu’èra pastre. Estudièt en Catalonha que i aviá los Arabas, de lors sabers, ne tirèt las chifras indianas e la notacion posicionala.

Aquelas intervencions de Crestian Omelhièr permetèron de préner consciéncia d’aquela diversitat que fa la riquesa de la lenga-cultura occitana.

Emilia Tisné, Emà Albert e la còla.