De recèrcas a l’entorn de l’Occitan fòra França me menèron de descobrir l’emigracion d’unes occitans e en particular l’istòria de la vila de Pigüé en America de Sud intimament ligada a Avairon.

Per començar, vos voliái faire partejar lo testimòni d’Alexandre CALMELS*, nascut en 1925 a la Barthe de Cassuèjols (12) :

« Aquò èran tres fraires de mon grand-paire. Aquò èra de monde que avián estudiat, èran sabents. Sabe pas bien se aquò èra per la guèrra de 70, fotèron lo camp en l’aval. Tres parti(gu)èron al Chili e un en Argentina. I fasquèron lor vida. N’i aviá un altre, lo pus jove, tirèt pas lo bon numerò e atapèt cinc ans de regiment. Aquò costava benlèu l’argent de dètz parelhs de buòus per o far far a un altre. Mès cinc ans, aquò èra pas un jorn ! E mon grand-paire èra pas demorat a l’ostau, que encara i aviá son paire, èra partit a París e fasiá lachièr. Mès que trobava pas bien de monde per mólzer, caliá de monde d’aicí o de Bretons. Aicí, i aviá una montanha e aquel que èra partit al regiment sabiá mólzer, qu’aviá facha la montanha. Lo grand-paire aviá avut de relacions ambe los Rothschild, avián fach tornar lo pus jove fraire de l’armada.


Lo fraire lo pus jove de mon grand-paire demorèt una setmana chas lo grand-paire, amont, e di(gu)èt al grand-paire :
“Ara que soi tornat, que m’as fach venir, vau anar passar una setmana a l’ostau, aval.”
Lo grand-paire li di(gu)èt :
“E ben vai-z-i.”
Demorèt una setmana aicí e di(gu)èt als parents :
“Vau tornar veire lo German a París.”
Mès que, tot en un còp reçaupèron una letra :
“Je suis embarqué sur l’Al Cantara à Marseille pour l’Argentine.”


Aquela paura femna, la maire de mon grand-paire, ne mori(gu)èt de chagrin… Lo qu’anèt en Argentina venguèt aicí veire son fraire en 1929. Aquò’s un vesin que lo portèt, que fasiá voetura a volontat. Aviá trobat una vesina e s’èran tornats conéisser, mès i aviá cinquanta ans que s’èran pas vistes.

Lo vesin me di(gu)èt :
“Te mene lo tonton d’America, vai lo dire a ton paire !”
T’arribère a l’ostau, aviái quatre ans, e di(gu)ère :
“Papà ! I a lo tonton de la barrica !”
Mon paire sorti(gu)èt per la cort e o anèt dire a son paire, mon grand-paire :
“Ten, i a ton fraire qu’arriba !”
Li di(gu)èt : “Mès es pas mòrt ?
– E non, l’as per La Barta !”
Aquel òme marguèt lo capèl, lo gilet nòu e montèt. Aquò premièr que li di(gu)èt :
“Cossí siás vengut vièlh !”
E l’altre li di(gu)èt :
“E tu atanben !”
E s’embracèron. Vegère plorar mon grand -paire, aquò m’aviá frapat. »

Al dètz-e-noven sègle, de roergasses, pertocats per la crisi del filloxèra e la tampadura de las minas de Decazeville, emigrèron en America. Los territòris espandits d’Argentina foguèron per d’unes una tèrra d’eleccion.

A l’origina de la colonia de Pigüé, situada dins la Pampa dins la província de Buenos Aires, se tròba l’avaironés, Clément Cabanettes, un ancian militari francés recrutat per l’armada d’Argentina. En 1884, per un bocin de pan, lo govèrnament li balhèt 27 000 ectaras de tèrras sus d’ancians territòris preses als indigènas, per i establir de bòrias.

Tornèt en França per trobar de colons e convéncer d’unas familhas de s’i installar. Lo 24 d’octobre de 1884, lo « Belgrano » partiguèt del pòrt de Bordèu e lo 4 de decembre, un quarantenat de familhas per la màger part avaironesas, arribèron a Pigüé. L’installacion de la colonia foguèt complicada. Las tèrras èran encara salvatjas, situadas dins una zòna gaireben desertica e las condicions climaticas fòrca diferentas de las que coneissián. Pas mens, aquelas dificultats arrestèron pas los colons, los migrants contunhèron de venir, la populacion de créisser e las condicions de vida se melhorèron.

Los colons portèron amb eles lor cultura e la lenga. L’endogamia, es a dire lo maridatge al dintre d’un meteis grop social, permetèt a la lenga de perdurar. Mas d’unes factors coma l’assimilacion progressiva a la societat argentina, la proximitat de lengas, la separacion provocada per la primièra guèrra mondiala entre las familhas emigradas e las demoradas al país menèron las personas a parlar lo francés puèi lo castilhan.

L’anciana colonia venguèt dempuèi una vila que compta d’uèi un pauc mai de 13 500 estatjants. Un estudi realizat dins las annadas setanta mòstra que 12 % de la populacion parlava encara l’occitan e 70 % lo compreniá. D’uèi, 30 a 40 % de la populacion se ditz d’origina avaironesa.

Emilia Tisné e la còla